Nếu được chính thức thông qua vào tháng 10/2025 và có hiệu lực từ năm 2028, đây sẽ là loại thuế carbon toàn cầu đầu tiên áp dụng với một ngành kinh tế cụ thể. Điều này khiến các doanh nghiệp vận tải biển phải nhanh chóng tái cơ cấu để thích nghi, tránh rơi vào thế bị động.

Hiện tại, độ tuổi trung bình của đội tàu Việt Nam hiện nay là 17,4 năm – cao hơn mức trung bình toàn cầu, khiến khả năng đáp ứng các tiêu chuẩn phát thải mới trở nên khó khăn.

Các tàu được đóng trước năm 2020 thường chưa được trang bị các công nghệ tiết kiệm năng lượng, xử lý khí thải hay thiết kế thân tàu tối ưu nhằm giảm tiêu hao nhiên liệu.

Việc áp dụng thuế carbon có thể khiến chi phí vận hành tăng mạnh, bào mòn lợi nhuận. Ví dụ: Với một tàu có trọng tải khoảng 20.000 tấn, mức thuê trung bình đạt 20.000 USD/ngày, lợi nhuận sau chi phí vào khoảng 7.000 – 8.000 USD/ngày. Tuy nhiên, nếu tàu phát thải vượt ngưỡng 50 tấn CO2, mức thuế có thể lên tới 19.000 USD, vượt cả phần lợi nhuận hàng ngày.

Điều này buộc các chủ tàu phải tính toán kỹ càng khi lựa chọn tuyến hoạt động, đặc biệt là các tuyến nằm trong khu vực áp dụng tín chỉ carbon. Việc không kịp thời nâng cấp đội tàu hoặc thay đổi công nghệ có thể khiến doanh nghiệp mất thị phần, thậm chí bị loại khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu.

Nhiều công ty vận tải biển Việt Nam cũng đã có những thay đổi như lắp đặt hệ thống lọc khí thải, đánh bóng vỏ tàu để giảm ma sát, thay thế đèn chiếu sáng bằng LED tiết kiệm điện, hạ vòng tua máy để tiết kiệm nhiên liệu,… Tuy nhiên, đây chỉ là những biện pháp ngắn hạn. Về lâu dài, việc đóng mới tàu thế hệ mới – sử dụng công nghệ hiện đại, thân thiện môi trường mới là giải pháp cốt lõi. Các tàu mới không chỉ giúp giảm phát thải mà còn nâng cao năng lực cạnh tranh và tiết kiệm chi phí vận hành.

Một số doanh nghiệp lớn ở Việt Nam đã chủ động nắm bắt xu hướng này bằng các kế hoạch phát triển đội tàu “xanh”, nâng cấp, trẻ hóa đội tàu để đáp ứng các tiêu chuẩn của IMO.

Trong bối cảnh vận tải biển toàn cầu chuyển mình mạnh mẽ để đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0, việc Việt Nam sớm có chính sách hỗ trợ doanh nghiệp chuyển đổi xanh là cần thiết và cấp bách.

Đây cũng là cơ hội cho ngành đóng tàu, bởi việc chuyển đổi xanh sẽ mở ra cơ hội nâng tầm ngành đóng tàu Việt Nam, vươn tới khả năng đóng được những con tàu đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế về phát thải, an toàn môi trường và hiệu quả vận hành. Nếu tận dụng tốt các cơ chế, chính sách cũng như sự hỗ trợ của Nhà nước và sự quyết tâm của doanh nghiệp, ngành đóng tàu Việt Nam sẽ có cơ hội bứt phá, khẳng định vai trò nòng cốt của ngành trong phát triển kinh tế biển, đồng thời hiện thực hóa cam kết Net Zero của nước ta một cách thiết thực, hiệu quả.

Tuy nhiên, theo nhiều doanh nghiệp, để có thể triển khai mạnh mẽ các dự án đóng mới, nâng cấp tàu, cần sự đồng hành của Nhà nước thông qua chính sách hỗ trợ phù hợp. Trong đó, việc hoàn thiện cơ chế pháp lý và điều chỉnh các quy định là ưu tiên hàng đầu như: Nghị định 171/2016 quy định việc đóng mới hoặc mua bán tàu của doanh nghiệp có vốn Nhà nước phải thực hiện qua hình thức đấu thầu – quy trình kéo dài và thiếu linh hoạt so với tập quán mua bán tàu quốc tế vốn chỉ cần chào giá cạnh tranh. Nhiều doanh nghiệp đề xuất điều chỉnh quy định này để tăng tính chủ động và kịp thời đầu tư trong giai đoạn thị trường biến động nhanh. Bên cạnh đó, một số kiến nghị khác bao gồm việc giảm thuế VAT 10% khi nhập khẩu tàu biển mới, cho rằng đây là rào cản lớn khiến doanh nghiệp ngại đầu tư tàu hiện đại.

Theo ý kiến các chuyên gia, sự chuyển động của ngành vận tải biển – từ đầu tư hạ tầng, đổi mới đội tàu đến thay đổi quy định pháp lý không chỉ là yêu cầu từ bên ngoài, mà còn là xu thế nội tại giúp ngành này bền vững hơn trong dài hạn. Nếu tận dụng được cơ hội này, vận tải biển Việt Nam có thể nâng cao vị thế trong chuỗi logistics toàn cầu, đồng thời góp phần thực hiện cam kết phát thải ròng của quốc gia.

BXD